Imazhi moral i kulturës mediatike të Kosovës
Nga Andrea Myller, Basel
“Nëse kjo histori është e vërtetë, atëherë ky është skandali më i madh në Kosovën e pasluftës”, shkruante avokati i nderuar Arianit Koci në Facebook ditën kur faqja e re e lajmeve online “Paparaci.com” më shumë se dy javë më parë “zbuloi” se të dy dëshmitarët më të rëndësishëm të prokurorit publik në rastin “Syri i popullit” ishin agjentë të shërbimit sekret dhe kishin gënjyer nën betim.
Mbi deklaratat e këtyre agjentëve, të cilët u paraqitën si “dëshmitarë të mbrojtur” me identitet të rremë, qe bazuar pohimi i presidentit Hashim Thaçi në gjykatë se pas „Syri i Popullit“ e tok me të pandehurin kryesor Sadri Ramabaja, qëndron partia më e rëndësishme opozitare Vetëvendosje. dhe drejtuesit e saj Albin Kurti dhe Glauk Konjufca.
Duke qenë se ende nuk ka një mohim zyrtar të “zbulimit” të Paparacit, mund të supozojmë se historia është e vërtetë. Në fakt, nuk është si e tillë një “zbulim”. Përkundrazi, është një konfirmim i asaj që avokati Ramiz Krasniqi, avokati mbrojtës i Dr Sadri Ramabajës, ka kohë që e ka bërë pulikë jo vetëm në Gjykatë, por edhe në një libër, kur kishte pohuar këtë që tashmë bëhet publik nga Paparaci.
“Syri i Popullit” ishte/është një komplot i shërbimit sekret të (ish) lidershipit të shtetit të Kosovës dhe njerëzve rreth presidentit Hashim Thaçi. Një përpjekje e dëshpëruar për të shmangur humbjen e afërt në zgjedhjet parlamentare në fillim të vitit 2021. “Organizata terroriste” “Syri i Popullit” u shit si krahu i armatosur i Vetëvendosjes me qëllim që ta shpallnin partinë ilegale dhe t’i fuste pas hekurave eksponentët e saj kryesorë Albin Kurtin dhe Glauk Konjufcën.”
Pra, ndërsa informacioni nuk ishte krejtësisht i ri, unë u elektrizova kur lexova tregimin e Paparacit rreth dy javë më parë. Shpresoja që mediat dhe gazetarët më në fund do të hiqnin dorë nga ngurrimi i tyre ndaj “stories” për “Syrin e Popullit”, se do të hidheshin në veprim dhe do të hulumtonin dhe do të zbulonin sfondin dhe humnerën e vërtetë. [ in einem Buch]
Në kuptimin tim gazetaresk, afera “Syri i Popullit” ishte dhe është jo vetëm shumë e rëndësishme në aspektin e politikës shtetërore si shembull i dukshëm i “shtetit të kapur”. Gjithashtu më duket se është plot me përbërës që do t’i garantonin medias një vëmendje të madhe të tregut për një periudhë të gjatë kohore (klikime dhe vlerësime): përfshirja e drejtpërdrejtë e personazheve të famshëm, duke përfshirë të gjithë qeverinë, intrigat e errëta të shërbimit sekret, korrupsioni, drama personale dhe ato historike shpërthyese, lidhjet me referencë të përditësuar të përditshme për gjykimin e pritur kundër Hashim Thaçit, Kadri Veselit, Rexhep Selimit dhe Jakup Krasniqit para Gjykatës Speciale të Kosovës në Hagë.
Unë isha veçanërisht optimist për faktin se informacioni shpërthyes erdhi nga një portal lajmesh që nuk konsiderohet veçanërisht i lidhur me Vetëvendosjen. Paparaci.com është portali i ri i Vehbi Kajtazit, ish-krijuesi i një tjetër portal lajmesh, “Insajderi”. (Fatkeqësisht Vehbi Kajtazi nuk iu përgjigj kërkesave të mia të përsëritura për një diskutim në sfond). Në peizazhin mediatik të Prishtinës ai ka më shumë gjasa t’i përkasë kampit politik, eksponentët e të cilit tani po i vë në shtyllë në “zbulimin” e tij.
Por optimizmi im ishte larg realitetit. Asgjë e tillë nuk ndodhi.
“Lopata” e Paparacit u shfaq në mediat kosovare, nëse mund të flitet për shfaqje, më së shumti si një shënim anësor, në mënyrën “Siç raporton Paparaci …”.
Pa tituj të nënvizuar dhe sigurisht asnjë kërkim të thelluar, pa sfond dhe klasifikime, madje as pyetje.
Ditët e fundit, në një sërë bisedash me përfaqësues të mediave dhe analistë politikë, jam munduar të kuptoj më mirë se përse askush në Kosovë deri më sot nuk dëshiron të flasë publikisht për “Syrin e Popullit”.
Përfundimi nuk është shumë pozitiv:
Rasti “Syri i Popullit” jo vetëm që manifeston një imazh shumë të shëmtuar moral për gjyqësorin dhe aparatin e sigurisë kosovare (siç e ka diagnostikuar avokati Krasniqi në librin e tij dhe në një intervistë për Contextlink), por edhe për peizazhin mediatik të Kosovës, meqë “Sistemi Thaçi” ka depërtuar edhe në skenën mediatike. Edhe ata pak punonjës të medias dhe media që pretendojnë dhe ruajnë njëfarë pavarësie për veten e tyre, i dinë kufijtë e “fushëveprimit” të tyre.
Supozoj se shumica e krijuesve të mediave në Kosovë ndajnë mendimin e themeluesit të një portali lajmesh që konsiderohet të jetë “i pavarur”: “Ne kemi raportuar “në mënyrë të duhur” për “Syrin e Popullit”. Kjo ndoshta do të thotë: “Nuk ka asgjë më shumë për të thënë për rastin.”
Një kritik tërësisht dashamirës i ra të njëjtës bori: “Ndoshta edhe ju jeni thjesht i njëanshëm në këtë histori, sepse i pandehuri kryesor në gjyqin e “Syrit të Popullit”, Sadri Ramabaja, është miku juaj.”
Ndërkaq punonjës të tjerë të medias thanë me ndjesë se nuk kishin kohë për hulumtime të gjera dhe se tani do të duhej të merreshin me zgjedhjet aktuale lokale.
Por kishte edhe njerëz që me dashamirësi më inkurajuan të vazhdoj: “Një histori e pabesueshme që ia vlen të ndiqet.” Ose: “Është mirë nëse e bën nga perspektiva jote e jashtme”.
Më shpesh kam dëgjuar deklarata cinike në kuptimin: “Jam i habitur që ju jeni të habitur. Nuk është një histori e mirë, e lëre më një histori e re. Të gjithë e dinë se kështu funksionon gjithmonë në Kosovë”.
Cinizmi është një sëmundje që është e përhapur edhe në mesin e gazetarëve në Zvicër. Gazetarët me përvojë, të pakënaqur dhe të frustruar, preken më së shumti nga kjo sëmundje.
Shumicës së gazetarëve kosovarë me të cilët kam kontakt nuk u pëlqen të flasin për varësitë dhe kufizimet e tyre, por të gjithë ata ngrenë supet dhe tregojnë mungesën e pavarësisë së të tjerëve: mediat e ndryshme i janë caktuar qartë një partie tjetër politike. Ata jo vetëm që nënkuptojnë (siç është rasti në Zvicër) se mediumi përkatës dhe gazetarët e tij janë ideologjikisht të afërt me njërën ose tjetrën palë, por flasin për një varësi shumë të drejtpërdrejtë:
- “Ata bëjnë çdo gjë për para”;
- “Ai (XY) ka një urdhër nga …”;
- “Hidhini një sy shtëpisë së tij në lagjen e aristokracisë”;
- “Ajo shpreson që së shpejti të punësohet në ministri”;
- “Stacioni televiziv jeton me para të paligjshme”,
- Etj..
Të gjithë u besojnë të tjerëve për të bërë gjëra të këqija. Të gjithë ata kanë pasur aq shumë përvoja të këqija në vitet e fundit, saqë gjithmonë supozojnë se “të tjerët” janë të paskrupullt dhe bëjnë gjithçka për përfitimin e tyre afatshkurtër.
“Kjo nuk vlen vetëm për median dhe politikën,” thotë një mik, duke ngritur supet. Fatkeqësisht, kjo vlen për shoqërinë në tërësi.
Kosova zyrtarisht dhe formalisht është demokraci dhe shtet ligjor. Por askush nuk beson në të. Të gjithë supozojnë se pushtetarët po manipulojnë demokracinë dhe ligjet në favor të tyre.
Sot, për ata që janë më të prirur nga qeveria e Thaçit, e cila u zëvendësua vitin e kaluar, është absolutisht e qartë se premtimet për reforma të qeverisë së re rreth Albin Kurtit (Vetëvendosje) janë thjesht propagandë, dhe se Kurti & Co sigurisht që tani. në radhë të parë, i shërbejnë vetes dhe klientelës së tyre.
Natyrisht, ky sugjerim flet shumë se si e kanë përjetuar këta njerëz vitet e fundit “Sistemin Thaçi”.
Në vendin e vogël me vetëm rreth dy milionë banorë, ka një sasi joproporcionale mediash (portale lajmesh, stacione televizive, gazeta, etj.). Të gjithë pretendojnë “pavarësi” për veten e tyre. Por, askush nuk beson në të. As shumica e profesionistëve të medias. (Përjashtimet vërtetojnë rregullin).
Kur njerëzit që i përkasin komunitetit politik (politikanë, gazetarë, zyrtarë të lartë, por edhe intelektualë në përgjithësi) flasin me kolegët dhe të njohurit për një artikull që kanë lexuar ose një program që kanë parë, atëherë zakonisht nuk bëhet fjalë për përmbajtjen aktuale të “rrëfimit”, por për më tepër pasohet me pyetjet: Pse, kush ka publikuar, çfarë? Në emër të kujt dhe me çfarë qëllimi? Dhe se qëllimi aktual i artikullit ose i programit, nuk është informacioni i thjeshtë i përmbajtjes është “e qartë” për të gjithë.
Dhe kështu “zbulimi” paparaci.com në rastin e “Syri i Popullit” interpretohet në shumë mënyra në një bisedë personale:
- Disa thonë se era politike sapo është kthyer. Është në interes të qeverisë së re që të bëhen publike informacionet që diskreditojnë njerëzit e qeverisë pararendëse që po gjykohen në Hagë.
- Pra ka qarqe brenda aparatit policor dhe gjyqësor që tashmë pas ndërrimit të qeverisë guxojnë të nxjerrin në dritë të vërtetën. Ose një variant i tij.
- Njerëzit në sistemin gjyqësor thjesht do të vazhdonin të bënin atë që kanë bërë tashmë: sillen në mënyrë oportuniste dhe këndojnë këngën e pushtetarëve aktualë.
- Të tjerë supozojnë se ka një lidhje me hetimin e Gjykatës Speciale të Hagës për policinë kosovare nëse mund të garantojnë se nëse Hashim Thaçi transferohet nga burgu i Hagës në arrest shtëpiak në Kosovë, kjo do të monitorohet dhe respektohet rreptësisht. Në ndërkohë, një kërkesë për këtë është refuzuar nga avokati i Thaçit në Hagë.
Por, pse qarqet me të cilat përballet Vetëvendosje duhet t’i “rrjedhin” dokumentet dhe informacionet shpërthyese një gazetari që ishte përcaktuar si pjesë e kampit pro Thaçi?
Disa spekulojnë se këto dokumente nuk kanë rrjedhur në fillim. Vehbi Kajtazi i ka pasur shumë kohë më parë këto informacione. Por këtu shtrohet pyetja pse këtë histori nuk e ka botuar më herët, ose më mirë: pse po e boton tani?
Këto pandehma çojnë në një spekulim të ri:
Hashim Thaçi po mundohet që për komplotin “Syri i Popullit” të fajësojë shefin e shërbimit sekret në atë kohë, Driton Gashin, tok me prokurorin përgjegjës, Sylë Hoxhën. Thaçi ishte tradhtuar nga njerëzit e tij. Ai e bazoi dëshminë e tij në gjykatë në informacionin (sot padyshim) të rremë nga këta persona.
Por nga ana tjetër, kundër kësaj pandehme, nuk flet gjithë sjellja e Hashim Thaçit dhe Kadri Veselit në gjyqin “Syri i Popullit” në gjykatë, por edhe fakti që presidenti Thaçi, Driton Gashin e bëri sekretar pas shkarkimit të tij si shef i shërbimit sekret në 2018 ( në atë kohë kryeministri Haradinaj) të zyrës së tij personale presidenciale.
Një tjetër spekulim thotë se “zbulimi” i Paparacit ishte një manovër e Kadri Veselit për t’u shkëputur nga Hashim Thaçi. Vehbi Kajtazi ka qenë prej kohësh në radhë të parë “njeriu i Veselit”.
Vetëm këto spekulime thonë gjithçka për kulturën politike dhe mediatike të Kosovës: Asnjë insinuatë nuk mund të jetë aq e egër sa të mos besohet.
Zyrtarisht, liria e fjalës dhe e shtypit zbatohet në Kosovë. Në të vërtetë, në Kosovë duket se të lejohet të thuash çdo gjë në media. Kosova nuk është Bjellorusi. Këtu mund ta quani presidentin një “bandit kriminal” të pandëshkueshëm, madje edhe në një debat televiziv. Në pamje të parë, kjo në fakt duket një shenjë e mirë. Por ajo që lexoj, shoh dhe dëgjoj në media është shumë shpesh një kakofoni e papërshkrueshme, me zë të lartë, plot fyerje dhe insinuata të ndërsjella. Mbi të gjitha, nuk ju duhet të gërvishtni sipërfaqen me ngjyra të ndezura për një kohë të gjatë për të parë armikun më të madh të lirisë: frikën.
Në bisedat e mia nuk kam vënë re ndonjë fjalë kyçe më shpesh se “frika”. Nuk ka të bëjë vetëm me frikën e punonjësve të medias për të humbur vendin e punës, por me frikën e vrazhdë, fizike për t’u rrahur apo edhe vrarë: gazetarët marrin kërcënime me vdekje, kryhen sulme shpërthyese ndaj drejtuesve të pakëndshëm të redaksisë, etj.
Sigurisht, janë kryesisht kritikët e regjimit “të majtë”, ata që kërcënohen nga sulme të tilla, por jo vetëm. Ekzistojnë rivalitete të shumta të prekshme dhe armiqësi personale brenda “Sistemit të Thaçit”, të cilat gjithashtu çojnë në viktima në mesin e punonjësve të medias që priren të jenë pro regjimit (përfshirë Vehbi Kajtazin).
Por ende nuk është e qartë pse mediat që priren të jenë të afërta me Vetëvendosjen nuk hidhen tek storja e “Syrit të Popullit”.
- Zërat kritikë ndaj Vetëvendosjes thonë se Qeverisë Kurti nuk i intereson realisht që e gjithë e vërteta për “Syri i Popullit” të dalë në dritë.
- Të tjerë spekulojnë se mediave të afërta me Vetëvendosjen dhe gazetarët e tyre u vjen turp që deri më tani e kanë përmbushur pak a shumë keq detyrën e tyre si kronistë lajmesh dhe se nuk kanë pasur guximin të hulumtojnë më herët aferën “Syri i Popullit” dhe të raportojnë për të, ose — edhe më e pakëndshme — të mos raportojnë për atë që kanë ditur për rastin për një kohë të gjatë.
Shpjegimi më i mrekullueshëm, por më i besueshëm për mua vjen nga një mik i vjetër:
“Gaboheni nëse mendoni se me ndryshimin e qeverisë do të ndryshojë shpejt edhe peizazhi mediatik në Kosovë ose se mediat pro Vetëvendosjes tani shpejt do të ‘lirohen’. Sistemi i Thaçit ende nuk është zhdukur”.
Me sa duket, shumë media, të cilat priren të jenë kritike ndaj Thaçit, dhe gazetarët e tyre nuk i besojnë shumë çështjes së ndërrimit të pushtetit të Vetëvendosjes. Pranverën e kaluar pati zëra “të brendshëm” se qeveria e re e Kurtit do të rrëzohej këtë vjeshtë.
Siç dihet, kjo nuk ndodhi. Tani përflitet se Kurti do të rrëzohet, nëse jo shumë shpejt, në pranverën që vjen, atëherë më së voni në zgjedhjet e ardhshme parlamentare.
Si gjithmonë, njerëzit në Kosovë kanë frikë jo vetëm nga intrigat e brendshme, por edhe nga ndërhyrjet e fuqishme të jashtme, siç ishte rasti me ndërhyrjet e administratës së fundit të Trump-it të ShBA-ve. Disa madje frikësohen se serbët do të fillonin një luftë të re, e cila do të ishte në duart e komandantëve të vjetër të UÇK-së.
Prandaj, na thuhet, presin mediat dhe gazetarët që priren të jenë kritikë ndaj Thaçit. Ata qëndrojnë të kujdesshëm dhe nuk duan të rrezikojnë shumë për momentin. Ata nuk i besojnë burimit të Kajtazi dhe supozojnë se prapa saj qëndron një axhendë politike ndryshe nga “zbulimi” thjesht gazetaresk. Ata nuk e shohin këtë axhendë të supozuar, por nuk dëshirojnë të instrumentalizoheni nga ajo.
Sipas mekanizmave të kulturës së mëparshme mediatike dhe politike në Kosovë, humbësit e mëdhenj në ndryshimin e fundit të pushtetit do të duhej të përfshinin shtëpitë mediatike dhe në veçanti eksponentët e tyre, të cilët deri më tani kanë përfituar nga sistemi i Thaçit. Është logjike që ata të shpresojnë se qeveria Kurti do të rrëzohet së shpejti — dhe / ose se Hashim Thaçi do të kthehet së shpejti në pushtet. Prandaj, ata po bëjnë gjithçka që është e mundur për të minuar një stabilizim të qeverisë Kurti dhe ndërtimin e mëtejshëm të besimit në popullatë.
Megjithatë, qeveria e re nuk mund t’i lejojë vetes të veprojë hapur kundër mediave, që janë afër regjimit të vjetër, dhe t’i marrë ato në shënjestër. Reputacioni i qeverisë Kurti si një antitezë ndaj qeverisë autoritare të Thaçit , në rast të tillë do të shkatërrohej shpejt.
Mund të supozohet se një pjesë e madhe e mediave do të vazhdojë të kultivojë shpresën e një pjese jo të vogël të popullsisë së Kosovës se, Thaçi do të kthehet. Dhe është për t’u frikësuar se një kompani mediatike nuk do të investojë kaq shpejt energji në paraqitjen e rastit “Syri i Popullit” si përfaqësimi i “shtetit të kapur” nga “Sistemi Thaçi”.
Jo, tabloja morale e peizazhit mediatik kosovar, për fat të keq, nuk është e bukur. Dhe shumë gazetarë nuk shohin perspektivë në planin afatmesëm për përmirësimin e situatës; as në rrafshin personal. Prandaj më pyesin vazhdimisht (pas birrës së tretë): “A mund të më ndihmoni të gjej punë në Zvicër”.
