Logjika autoritariste dhe lufta hibride: Kuptimi i qasjes së Serbisë ndaj Kosovës

20 min readMar 16, 2023

Dr Sadri RAMABAJA

e-mail: sramabaja@gmail.com

Abstrakt:

Ky punim shqyrton ndikimin e autoritarizmit në dinamikën e luftës hibride në kontekstin e politikës së Serbisë ndaj Kosovës. Duke përdorur një qasje kërkimore që mbështetet në këtë temë, punimi eksploron se si logjika e autoritarizmit minon themelet e rendit liberal. Kjo dëshmohet në realitetin politik të vendeve si Hungaria. Përveç kësaj, shtetet tradicionale autoritare si Serbia e kanë përqafuar luftën hibride si vazhdimësi e luftës speciale kundër shteteve fqinje, duke çuar në elemente të reja të luftës hibride që paraqesin një kërcënim të madh për Kosovën.

Objektivi parësor i kësaj eseje është të japë një analizë të nuancuar të logjikës autoritare të shovinizmit serb ndaj shqiptarëve. Punimi shqyrton në mënyrë specifike refuzimin e kompleksitetit dhe pretendimin e një përmbysjeje të realitetit historik. Gjithashtu thellohet në mendësinë e elitës serbe dhe farsën e logjikës për zgjerime territoriale. Për më tepër, eseja thekson ndikimin e mediave dhe rrjeteve sociale në formësimin e dinamikës së grupeve ekstreme që kërkojnë të angazhohen në aktivitete hibride kundër Kosovës. Këto dinamika kanë çuar në dehumanizimin e sistemit shkollor në Serbi në raport me shqiptarët.

Përmes një analize gjithëpërfshirëse të ndikimit të autoritarizmit në logjikën e luftës hibride, punimi jep një kontribut vendimtar për të kuptuar dinamikat bashkëkohore të konfliktit dhe rolin e formave jotradicionale të luftës në formësimin e sjelljes shtetërore. Gjetjet e punimit kanë implikime të rëndësishme për debatin më të gjerë mbi autoritarizmin dhe luftën hibride, gjë që sugjeron nevojën për kërkime të mëtejshme në këtë fushë. Ky punim synon të kontribuojë në zhvillimin e strategjive më efektive për të kundërshtuar logjikën autoritare të luftës hibride dhe për të promovuar një rend ndërkombëtar më të qëndrueshëm dhe paqësor.

Fjalët çelës: autoritarizmi, lufta hibride, marrëdhëniet Kosovë-Serbi, forma jotradicionale e luftës, ndikimi mediatik

Hyrje

Autoritarizmi serb mund të përkufizohet si një sistem politik i karakterizuar nga përqendrimi i pushtetit në duart e një lideri apo grupi të vetëm, i cili përdor forma të ndryshme shtrëngimi dhe represioni për të mbajtur kontrollin mbi shtetin dhe shoqërinë (Petroviq, 2014). Ky lloj sistemi politik shoqërohet shpesh me shtypjen e opozitës politike, liritë e kufizuara civile dhe përdorimin e forcës për të ruajtur pushtetin.

Gjatë gjithë shekujve XIX dhe XX, e edhe sot, shqiptarët janë parë si “armiku kryesor” i Serbisë në doktrinat serbe për sigurinë dhe interesat kombëtare. Ky besim, apo paragjykim, është ngulitur në ndërgjegjen e tetë deri në nëntë brezave të serbëve, duke çuar në një kompleks të vetë-nënvlerësimit dhe inferioritetit. Kjo, pjesërisht, për faktin se shqiptarët ishin të parët që pranuan krishterimin katolik midis popujve të Evropës dhe janë krenarë për historinë dhe statusin e tyre si popull autokton në rajon (Thaçi, 2016; Garton Ash, 2017).

Që nga viti 1945, demokracia është përballur me krizën e saj më të thellë, me një krizë të trefishtë në shoqërinë tonë de fakto: ekonomike (me theks te energjia), ekologjike dhe politike. Kjo ngre pyetjen nëse niveli i vendosur politik dhe formati qeverisës në shoqërinë moderne perëndimore mund të japin shpresë për të ardhmen e demokracisë, veçanërisht duke pasur parasysh tronditjen globale që pësoi rendi kapitalist në dy dekadat e para të shekullit të 21-të. Ndërsa, ka më shumë vende demokratike në nivel planetar se kurrë më parë, kundërrevolucionet me karakter anti-liberal po shfaqen nga të gjitha anët (Levitsky & Ziblatt, 2018; Menasse, 2019). Ky fenomen shqetëson thellë politologët amerikanë Steven Levitsky dhe Daniel Ziblatt, të cilët paralajmërojnë se demokracia është në rrezik në nivel botëror, edhe në vendet ku dikur konsiderohej e vetëkuptueshme.

Në dritën e këtyre shqetësimeve, shkrimtari austriak Robert Menasse paralajmëron se nëse nuk dalim nga kjo krizë, e cila kërcënon zhvillimin e demokracisë, do të mbetemi ne rrënoja. Kërcënimi i luftës hibride, apo thellimi i krizës së demokracisë, është kthyer në një kërcënim real për shoqëritë demokratike dhe një sfidë politike (Redžepi, 2022). Lufta hibride e Serbisë kundër Kosovës, e kombinuar me pozicionimin gjeopolitik, po minon aftësinë e BE-së dhe demokracive perëndimore për të marrë vendime historike. Kërcënimet e përhershme hibride të Serbisë ndaj demokracisë së re në Republikën e Kosovës kanë krijuar një dozë të konsiderueshme frike dhe ankthi te popullata e pakicës serbe në veri të Kosovës, e cila po ashtu është nën presion për bindje dhe nënshtrim ndaj pushtetit të Beogradit në Kosovë. Ky kërcënim i natyrës së luftës hibride ka prekur edhe shtresat e tjera të shoqërisë kosovare, duke e shtrirë ndikimin e saj në sistemin gjyqësor dhe legjislativ (Vlahović, 2022).

Seanca e Kuvendit të Serbisë më 2 shkurt 2023, ku foli presidenti i Serbisë dhe politikanë të opozitës, tregoi se partitë politike serbe, me pak përjashtime, si dhe politikanët populist që dominojnë Parlamentin serb, po veprojnë kundër normave dhe vlerave liberale demokratike. Ata gjithashtu nuk e fshehin urrejtjen ndaj popullit shqiptar. Për shembull, presidenti serb fajësoi opozitën për lirimin e kryeministrit aktual të Kosovës, Albin Kurti dhe 1600 pengjeve të tjerë nga burgu në vitin 2001, kur ata ishte në pushtet. Këto forca dominuese në skenën politike serbe janë kthyer në vektorë të ndërhyrjes së huaj (Vlahović, 2022).

Kjo ese do të hedhë dritë mbi ndërveprimin ndërmjet logjikës së mentalitetit serb, kishës serbe si instrument i pushtetit politik dhe autoritarizmit në sferën politike. Këto janë armë të fuqishme në zhvillimin e luftës hibride kundër Kosovës (Vlahović, 2022).

Pyetja hulumtuese: Cili është ndikimi i autoritarizmit në dinamikën e luftës hibride në kontekstin e politikës së Serbisë ndaj Kosovës?

Hipoteza: Logjika e autoritarizmit minon themelet e rendit liberal dhe kontribuon në adoptimin e luftës hibride si vazhdimësi e luftës speciale kundër shteteve fqinje, duke rezultuar në elemente të reja të luftës hibride që paraqesin një kërcënim real për Kosovën.

Variabla e varur: Paqëndrueshmëria në Ballkanin Perëndimor që rezulton nga politika e Serbisë ndaj Kosovës, e ndikuar nga autoritarizmi dhe lufta hibride.

Përkufizimi i autoritarizmit

Në fjalorin politik të Oksfordit, autoritarizmi përkufizohet si “një formë qeverisjeje në të cilën sundimtarët kërkojnë bindje të verbër nga të sunduarit”. Princat serbë, duke përfshirë edhe presidentin aktual serb — Aleksandar Vuçiq, jo rastësisht e kishin model Frederikun e Madh. Ai citohet të ketë thënë se “Unë kam një marrëveshje me njerëzit e mi: ata mund të thonë çfarë të duan dhe unë mund të bëj atë që dua”. Në këtë kontekst, ajo përputhet me despotizmin (Heywood, 2013).

Përcaktimi i autoritarizmit mbetet një ushtrim i ndërlikuar, veçanërisht duke pasur parasysh ngarkesën e tij normative. Nëse “populizmi mishëron dhe shfrytëzon një sërë shqetësimesh dhe kërkesash reale për të përmirësuar kushtet demokratike”, autoritarizmi vetë përjashton çdo formë demokracie. Nëse “besimi thelbësor i populizmit është se një përfaqësim i drejtpërdrejtë i popullit do të sjellë qeverisje më të mirë sepse do të anashkalojë format e tjera të vendimmarrjes”, besimi i autoritarëve është krejtësisht i kundërt. (Mouffe, 2018)

Për Rosanvallon (2018), populizmi është një patologji e demokracisë, duke qenë se ai shfrytëzon natyrën domosdoshmërisht të papërsosur të përfaqësimit elektoral, autoritarizmit nuk i intereson aspak demokracia dhe përfaqësimi elektoral.

Termi autoritarizëm përdoret si në shkencat politike ashtu edhe në psikologjinë sociale. Shkencëtarët politikë e shpjegojnë atë si një formë diktatoriale të sundimit që, ndryshe nga totalitarizmi diktatorial, shpesh lejon një shkallë të caktuar pluralizmi. Tipari më i rëndësishëm i formave autoritare të qeverisjes është mungesa e ideologjive themelore; në vend të kësaj, bartësit e autoritarizmit bazohen në të ashtuquajturat vlera të përjetshme dhe zakone tradicionale. Më mirë se kudo dhe kurdo, ky fenomen është mishëruar në personalitetin e presidentit aktual serb — Aleksandar Vuçiq. (Laziq, 2020)

Antonio Scurati, në veprën e tij historike mbi ngritjen e fashizmit italian, sugjeroi që Benito Mussolini të konsiderohej “një njeri bosh”, por i aftë të fitonte shpejt aftësitë e një lideri fashist, i cili do të ishte në gjendje të manipulonte masat, të krijojë besim në avantazhet e pushtetit fashist. (Scurati, 2018)

Lideri aktual serb — autoritar deri në palcë, demonstron kudo dhe kurdo një qëndrim të ngjashëm, taktik për ta bërë narrativën e tij të besueshme për njerëzit. Kualifikimi i shqiptarëve si armiku më i madh i popullit serb edhe sot në epokën e dixhitalizimit dhe inteligjencës artificiale që po vjen, përkon me pajtueshmërinë e plotë të paramenduar të ideologjisë autoritare serbe me atë të fashizmit italian të kohës së Musolinit. (Laziq, 2020)

Edhe pse, siç u tha më lart, autoritarizmi mbetet një koncept politik thelbësisht i diskutueshëm, në këtë punim do të përpiqemi të theksojmë faktin se autoritarizmi serb vazhdon të vendosë një logjikë superiore ndaj mendimit politik serb. Si i tillë, autoritarizmi serb ka minuar plotësisht kornizat kryesore të demokracisë liberale. (Levitsky & Ziblatt, 2018)

Demokracia dhe Autoritarizmi Serb

Serbia ka një histori politike komplekse dhe natyra e kontestuar e autoritarizmit serb ka qenë një temë me interes për shumë studiues. (Vujadinović, 2017) Ky punim synon të eksplorojë arsyet dhe logjikën e instalimit të autoritarizmit në Serbi, marrëdhëniet e tij me praktikat demokratike dhe se si ai çoi në gjenocidin në Kosovë në fund të shekullit të 20-të. Lufta për zhdukjen përfundimtare të shqiptarëve nga Kosova ishte e ngulitur në logjikën e autoritarizmit serb. (Pavković, 2003) Dokumenti i koduar i Shtabit të Ushtrisë Serbe me emrin “Potkovica (Eng: Horseshoe, Alb: Patkoi)” projektoi këtë ide, (Deletant, 1999) e cila ishte pjesë e arsyes pse autoritarizmi serb tallej me normat e demokracisë, duke e shndërruar demokracinë liberale në një farsë të llojit të vet. (Petrović, 2012) Koncepti i demokracisë liberale synon të shtypë tendencën autoritare të injorimit të parimit të sundimit të shumicës. (Gagnon Jr, 2009) Në një rend demokratik, segmentet përbërëse të korpusit politik qeverisin në harmoni, duke parandaluar abuzimin e një segmenti kundër përbërësve organikë të shoqërisë. Thelbi i liberalizmit politik pasqyrohet më së miri në propozimet kryesore të John Locke (1690), ku liria individuale është një normë shoqërore strukturuese dhe fuqia duhet të kufizohet efektivisht dhe të mbahet nën kontroll. Koncepti i Jean-Jacques Rousseau për lirinë individuale do të thotë se pushteti duhet të kufizohet dhe të mbahet nën kontroll, me vullnetin e përgjithshëm që kapërcen shprehjen e opinionit publik, qoftë edhe një shumicë. (Rousseau, 1762) Ai i referohet llojit të regjimit, vlerave dhe normave që rregullojnë jetën politike dhe shoqërore për disa breza të qytetarëve. Vullneti i përgjithshëm, liritë publike dhe ndarja e pushteteve, së bashku me një shtyp të lirë dhe fjalën e lirë, parandalojnë tiraninë përmes kontrolleve, ekuilibrave dhe mbikëqyrjes. (Bobić & Mitrović, 2018) A ka zhvilluar shoqëria serbe mekanizma të tillë mbikëqyrës gjatë gjithë ekzistencës së shtetit modern serb? Është e vështirë të pohohet se ka arritur ta bëjë këtë, edhe kur socialdemokracia serbe e udhëhequr nga Dimitrie Tucoviç po vendoste themelet e një demokracie të vërtetë në fushën e mendimit politik serb. (Tucović, 2013) Francis Fukuyama thekson se qëllimi i liberalizmit politik është menaxhimi i diversitetit në shoqëritë pluraliste, ku pushteti në demokraci është i kufizuar nga mishërimet e komponentit liberal të demokracisë. Burime të ndryshme pushteti dhe legjitimiteti bashkëjetojnë dhe kontrollojnë njëra-tjetrën, që lindin nga nevoja për të rregulluar pushtetet publike në dobi të të drejtave dhe lirive individuale. (Fukuyama, 2011) Megjithatë, a i vendosi ndonjëherë seriozisht vetes këto synime dhe ideale shoqëria serbe? Që nga krijimi i shtetit në vitin 1878, Serbia është promovuar si një shtet ekspansionist, me oreks për zgjerim, duke mos hezituar të zgjerohet në momentin e duhur edhe drejt Perëndimit në dëm të boshnjakëve. (Cohen, 1996) Vrasja e princit Franz Ferdinand në vitin 1914 shërbeu si shkas për fillimin e Luftës së Parë Botërore, e cila bazohej në prerogativat e strategjisë serbe për krijimin e Serbisë së Madhe. (Dedijer, 1990) Liberalizmi politik bazohet në tolerancën dhe kompromisin politik, ndërsa logjika e autoritarizmit serb bazohet në ideologjinë e kishës serbe dhe në idetë parapolitike të epokës së Rilindjes Serbe, në bazë të të cilave u konceptua paradigma e nacionalizmit modern serb, duke kundërshtuar mendimin liberal. (Pavković, 2007) Autoritarizmi serb i detyrohet një sërë praktikash dhe pritshmërisë që rrjedhin nga kërkesat e vërteta, gjysmë të vërteta dhe shpifëse të Kishës në raport me shqiptarët. (Ramet, 2006) Autoritarizmi serb rezulton të jetë produkt i një grupi bindjesh politike për mënyrën se si pushteti duhet të ushtrohet brenda korpusit të shtetit serb, bazuar në pretendimin e përgjithshëm se elitat konfiskojnë pushtetin, burimet dhe agjencitë e tij, prandaj ai, pra shteti, është në të njëjtin nivel me kishën, duhet të mbrohet nga ushtria dhe të mbetet në shërbim të serbëve. Kjo determinohet edhe nga terminologjia serbe “vozhd”. Sipas kërkimeve shkencore, termi “Vozhd” e ka origjinën e tij etimologjike në gjuhën protosllave voďь dhe historikisht është përdorur për të treguar një prijës të një fisi. Me shfaqjen e shtetësisë, termi u përdor gjithashtu për t’iu referuar një udhëheqësi ose komandanti suprem, veçanërisht kur këto dy role kombinoheshin në një person. Ky përdorim ishte i përhapur në të gjithë rajonet sllave. (Bjelajac, 2018), (Bjelic and Savic, 2004; Milivojevic, 2007)

Në kontekstin e historisë politike serbe, pozitat e liderit politik dhe komandantit suprem janë shkrirë gjithmonë në një person, me termin “Vozhd” që përdoret për t’iu referuar kësaj figure. Megjithatë, ky sistem politik ka evoluar me kalimin e kohës në një sistem të karakterizuar nga autoritarizmi dhe një dëshirë e vazhdueshme për zgjerim në kurriz të vendeve fqinje.

Një nga pasojat e autoritarizmit serb ka qenë krijimi i homogjenitetit shoqëror dhe rezistenca ndaj pikëpamjeve të kundërta politike, si dhe ndaj intelektualëve dhe elitave që perceptohen si kërcënim për shtetin dhe identitetin serb. Përhapja e frikës dhe mosbesimit ndaj politikanëve dhe intelektualëve shihet si një mënyrë për të ruajtur pushtetin dhe kontrollin. Kjo ndjenjë vazhdon të jetë e pranishme edhe sot në Serbi. (Bjelajac, 2018; Pavlovic, 2018), (Milivojevic, 2007).

Logjika e neofashistëve — mentaliteti i tufës

Rritja e liderëve neofashistë në mbarë botën është bërë një prirje shqetësuese vitet e fundit. Logjika e këtyre liderëve, e karakterizuar nga autoritarizmi i tyre dhe shpërfillja e normave demokratike, ndan ngjashmëri me mentalitetin e tufës (Gagné, 2020). Krerët modernë të shteteve dhe qeverive priren të vëzhgojnë dhe imitojnë njëri-tjetrin, duke ndjekur drejtimin e tufës (Stan, 2020). Ky fenomen është i ngjashëm me atë se si Hitleri ndoqi Musolinin në të kaluarën (Betz & Meret, 2018). Në të tashmen, tufa po lëviz në drejtimin e fashizmit, siç shihet në liderë si Maduro, Erdogan, Putin, Orbán dhe Vuçiq (Albright, 2018, p. 287). Pavarësisht dallimeve të tyre, ka shumë që i bashkon ata në ideologjinë e tyre neofashiste (Wodak & Boukala, 2020).

Sundimtarët neofashistë e trajtojnë pushtetin jo si një privilegj, por si një instrument për të përmbushur dëshirat e tyre (Kallis, 2019). Ata nuk shprehin nevojën për bashkëpunim me kundërshtarët e tyre politikë, përveç oligarkëve dhe grupeve specifike që i mbështesin gjatë fushatave zgjedhore (Gidron & Hall, 2017). Ata e shohin veten si “udhëheqës të fuqishëm” nga të cilët varet fati i kombit. Kjo logjikë e neo-fashistëve modernë është e ngjashme me atë të despotëve, pasi ata janë të gatshëm të refuzojnë kompleksitetin e rendit shoqëror, të refuzojnë elitat dhe të refuzojnë idenë e përfaqësimit (Ignazi, 2018).

Fashizmi karakterizohet si “një teprim shpengues i arbitraritetit patriotik”, sipas babait birësues ideologjik të Putinit, Ivan Ilyin (Žižek, 2017). Po kështu, fashizmi i Vuçiqit në raport me shqiptarët bazohet në gjakderdhjen për shuarjen e Kosovës si subjekt politik dhe aneksimin me çdo kusht të veriut të saj të pasur me pasuri minerare dhe ujore. Kjo logjikë buron nga koncepti neo-kolonial i elitave ruse dhe serbe, të cilat shpesh kanë gëzuar një lloj mbështetjeje edhe nga një lagje e shteteve të Evropës Perëndimore (Eyal & Buchholz, 2019).

Pozicioni i ministrit gjerman për pushtimin e Ukrainës nga Rusia nxjerr në pah dëshirën e disa shteteve të Evropës Perëndimore për të ruajtur stabilitetin dhe status quo-në me çdo kusht, edhe nëse kjo do të thotë se Ukraina rrëshqet në territorin e neo-kolonializmit rus. Në këtë kontekst, drafti franko-gjerman për Kosovën dhe përfundimi i dialogut të imponuar me Serbinë përfaqëson një tendencë për kthimin e Serbisë në pushtetin rajonal dhe të Kosovës në një neokoloni tipike të saj.

Në nenin 7 nga gjithsej 11 nene sa ka dokumenti, që ndërkohë u emrua edhe zyrtarisht si Marrëveshja për rrugën e normalizimit ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, thuhet se:
“Të dyja palët janë të përkushtuara për arritjen e marrëveshjeve specifike dhe garancive, në përputhje me instrumentet përkatëse të Këshillit të Evropës dhe duke përdorur përvojat ekzistuese evropiane, për të siguruar një nivel të përshtatshëm të vetëqeverisjes për komunitetin serb në Kosovë dhe mundësinë e ofrimit të shërbimeve në disa fusha specifike, përfshirë mundësinë e ndihmës financiare nga Serbia dhe kanalet e drejtpërdrejta të komunikimit të komunitetit serb me qeverinë e Kosovës. […]
Ndërkaq në nenin 10, në paragrafin e dytë, potencohet në mënyrë eksplicite se:
“Të dyja palët konfirmojnë detyrimin e tyre për zbatimin e të gjitha marrëveshjeve të kaluara të arritura në bisedime, të cilat mbeten të vlefshme dhe detyruese.”
Pikërisht tek ky paragraf fshihet djalli.
Marrëveshja e vitit 2013, që tashmë dihet se ishte produkt i shantazhit ndaj ish kryeministrit të Kosovës atbotë, respektivisht Marrëveshja mbi parimet për zbatimin e saj (2015), është cilësuar nga Gjykata Kushtetuese e Kosovës se bie ndesh me frymën e kushtetutës dhe si e tillë nuk mund të zbatohet. Pala kosovare edhe gjatë dialogut të drejtuar nga Shefi i politikës së jashtme të Bashkimit Evropian, Josep Borrell, i hap rrugë defunksionalizimit të Republikës, meqë promvon “Republikën Srbska 2” në rajon, konform modelit të Republikës Srbska në Bosnjë.
Në rast se do të implementohej kjo marrëveshje, atëherë mund të thuhet se pikërisht këtu fillon rrënimi i pavarësisë së brishtë të Kosovës, respektivisht rrëshqitjes së rajonit nga terreni i luftës hibride drejt një lufte të re me përmasa më shkatrrimtare nga ajo e fundit (1998/99).

Tashmë është e qartë se Drafti i marrëveshjes është një kopje e zbehtë e marrëveshjes historike midis Republikës Federale të Gjermanisë dhe Republikës Demokratike Gjermane (1972), e cila bazohej në Ost-Politikën e Bonit dhe ideatorët e elitës gjermane, që kishin mbështetjen e ish-kancelarit W. Brandt. Në rastin e dy Gjermanive, ajo ishte e suksesshme, pasi pranimi i realitetit politik imponoi një qasje të re të Gjermanisë Federale në raport me Rusinë.
Pikërisht kjo frymë e ngritur e raporteve gjermano-ruse edhe falë asaj marrëveshjeje ndërgjermane dhe vet Ost-Politikës, prodhoi një lloj marrëveshjeje të heshtur midis Gjermanisë moderne dhe Federatës Ruse për një pushtim të shpejtë të Ukrainës nga Rusia, duke gjykuar se qeveria qendrore në Kiev do të rrëzohej shpejt. Ky konkluzion rezultoi i gabuar meqë në Perendim, para së gjithash në Kremlin e Berlin, asnjëra palë nuk e kishte parashikuar: rezistencën masive të popullsisë ukrainase.

Drafti franko-gjerman megjithatë ndryshon nga logjika kolonialiste, por palët që e imponuan atë, nuk ia dolën dot të çliroheshin nga koncepti revizionist që është miratuar nga një grup diplomatësh perëndimorë në lidhje me ndërhyrjen e NATO-s në Serbi (1999) për t’i dhënë fund gjenocidit serb. Ilustruese e këtij fenomeni është deklarata e ambasadorit Christopher Hill ku shpreh keqardhjen për atë ndërhyrje.

Paparashikueshmëria si armë: një analizë e luftës hibride në Kosovë

Në vitin 1999, Organizata e Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO) filloi një ndërhyrje ushtarake në Kosovë, në atë kohë një provincë e Republikës Federale të Jugosllavisë, si përgjigje ndaj krizës humanitare që rezultoi nga konflikti midis ushtrisë jugosllave dhe Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK). (BBC News, 1999). Ndërhyrja e udhëhequr nga NATO, e njohur si Operacioni i Forcave Aleate, zgjati për 78 ditë dhe në fund e detyroi Jugosllavinë të tërhiqte ushtrinë e saj nga Kosova. Megjithatë, ndërhyrja pati edhe pasoja të padëshiruara, duke përfshirë forcimin e nacionalizmit serb dhe zhvillimin e një strategjie të luftës hibride që Serbia do ta përdorte më vonë në Kosovë dhe rajone të tjera (Bacevich, 2018).

Lufta hibride e Serbisë në Kosovë filloi pothuajse menjëherë pas ndërhyrjes së NATO-s. Në përgjigje të vendosjes së forcave të NATO-s në Kosovë, autoritetet serbe tërhoqën forcat e tyre ushtarake dhe policore, duke lënë pas një vakum sigurie. Në këtë vakum, grupet paraushtarake serbe, si Akrepat dhe Tigrat, filluan një fushatë terrori kundër civilëve shqiptarë, duke përfshirë vrasje masive, përdhunime dhe dëbime me forcë (Human Rights Watch, 2001).

Në të njëjtën kohë, autoritetet serbe filluan një fushatë dezinformimi, që synonte të minonte legjitimitetin e udhëheqjes shqiptare të Kosovës dhe të krijonte konfuzion në mesin e aktorëve ndërkombëtarë. Mediat serbe e portretizuan UÇK-në si një organizatë terroriste dhe akuzuan popullatën shqiptare për kryerjen e mizorive kundër serbëve. Zyrtarët serbë gjithashtu përhapën thashetheme dhe informacione të rreme për praninë e al-Kaedës dhe grupeve të tjera terroriste në Kosovë, në përpjekje për të bindur komunitetin ndërkombëtar se Kosova ishte një kërcënim për sigurinë (NATO, 2001).

Lufta hibride serbe në Kosovë përfshinte gjithashtu sulme kibernetike dhe forma të tjera sabotazhi. Në vitin 2000, hakerat serbë filluan një seri sulmesh kundër faqeve të internetit të NATO-s, duke shkaktuar përçarje të konsiderueshme (BBC News, 2000). Autoritetet serbe gjithashtu u angazhuan në luftë ekonomike, duke vendosur bllokada tregtare dhe energjetike në Kosovë në përpjekje për të minuar stabilitetin e rajonit (Grupi Ndërkombëtar i Krizave, 2000).

Lufta hibride serbe në Kosovë kishte një sërë objektivash. Njëra ishte parandalimi i krijimit të Kosovës së pavarur, të cilën Serbia e shihte si kërcënim për integritetin e saj territorial dhe identitetin kombëtar. Një tjetër ishte krijimi i një kërcënimi të sigurisë që do të kërkonte praninë e forcave ndërkombëtare në rajon, duke kufizuar kështu pavarësinë dhe sovranitetin e Kosovës. Së fundi, lufta hibride kishte për qëllim të demonstronte qëndrueshmërinë dhe vendosmërinë e Serbisë përballë presionit ndërkombëtar dhe të mobilizonte mbështetjen popullore për qeverinë (Bacevich, 2018).

Lufta hibride serbe në Kosovë ishte përfundimisht e pasuksesshme në arritjen e objektivave të saj. Në vitin 2008 Kosova shpalli pavarësinë nga Serbia dhe sot njihet si shtet sovran nga më shumë se 100 shtete. Megjithatë, mësimet e luftës hibride të Serbisë në Kosovë janë studiuar dhe zbatuar nga aktorë të tjerë, përfshirë Rusinë, e cila ka përdorur taktika të ngjashme në Ukrainë dhe gjetkë (Galeotti, 2017).

Mësimi kryesor i luftës hibride të Serbisë në Kosovë është se paparashikueshmëria mund të jetë një armë e fuqishme në luftën moderne. Duke krijuar konfuzion, pasiguri dhe frikë, një aktor shtetëror ose jo-shtetëror mund të minojë aftësinë e kundërshtarit për t’u përgjigjur në mënyrë efektive dhe mund të arrijë objektivat e tij me kosto dhe rrezik minimal. Fatkeqësisht, kjo do të thotë gjithashtu se përdorimi i luftës hibride ka të ngjarë të vazhdojë në konfliktet në mbarë botën, duke paraqitur një sfidë të rëndësishme për strategjitë tradicionale ushtarake dhe normat ndërkombëtare. Si e tillë, është thelbësore që politikëbërësit dhe udhëheqësit ushtarakë të njohin kërcënimin e luftës hibride dhe të zhvillojnë strategji efektive për ta kundërshtuar atë, duke përfshirë mbledhjen e përmirësuar të inteligjencës, masat më të forta të sigurisë kibernetike dhe bashkëpunimin ndërkombëtar të zgjeruar. Vetëm duke qëndruar përpara kurbës dhe duke iu përshtatur natyrës në ndryshim të luftës moderne, mund të shpresojmë të ruajmë paqen dhe stabilitetin përballë këtyre kërcënimeve të reja dhe në zhvillim.

Konkluzionet

Përgjatë dy viteve të qeverisjes së fundit, Kosova ka dëshmuar vlerë të shtuar të qeverisjes demokratike. Për shumëçka kjo periudhë qeverisjeje në Kosovë, krahasohet me të drejtë me qeverisjen e Fan S.Nolit në Tirnën e pas rvolucionit të qershorit të vitit 1924, duke e ranguar qeverinë Kurti 2 si qeverinë më demokratike në rajon.

Dinamika e veprimeve të forcave serbe të instaluara përmes marrëveshjes së vitit 2013 në Bruksel (Lista Serbe) ndërkohë derisa ajo humbi peshën që kishte paraprakisht në qeveritë e varura nga ajo, e bëri dialogun pothuajse të paqenë. Prandaj u shtuan aktivitetet e lufëts hibride për ta destabilizuar vendin. Lufta hibride në dhjetor mori përmasat e një kërcnimi real për kalim në luftë reale.

Është thelbësore që tashmë është bërë identifikimi i strategjisë serbe kundruall fqinjëve të saj dhe i vet qasjes autoritariste serbe në raport me pushtetin. Tashmë i kemi të qarta idetë dhe taktikat që ai po aplikon. Këtë strategji Beogradi zyrtar nuk e ka ndërruar as pas një viti lufte në Ukrainë. Përkundrazi, ka tendenca të hapura që ta shfrytëzojë gjeopolitikën dhe duke u rirreshtuar me Perednimin, të përfitojë në dëm të fqinjëve të vet.
Në këtë plan Beogradi po shfryëtzon tutje logjikën kryesore të autoritarizmit, duke vazhduar më tej ta fragmentarizojë skenën publike. Ndërkohë ky fragmentarizim do t’i shërbej mekanizmave të shtetit për të ushtruar brutalitetin në sferën publike, si hap drejt kalimit nga lufta hibride në luftë reale.
Në këtë punim kemi identifikuar tri trajta të logjikës autoritariste serbe, të cilët lehtësisht mund të bëhen vektorë të këtij kalimi.

Dinamika e autoritarizmit serb në raport me Kosovën — në veçanti me dialogun, ia ka arritur që t’i imponojë Kosovës të nënshkruaj fillimisht marrëveshjet e pafavorshme [2013/2015], ndërkaq së fundmi partnerët tanë të ndryshojnë pozicion, duke ushtruar presion ndaj qeverisë së Kosovës për t’i imponuar dratin franko-gjerman që sërish favorizon Serbinë.

Siç e kanë dëshmuar hulumtimet në raste tjera, edhe autoritarizmi serb mbrun atë tip të psikologjisë sociale të gërshetuar me elementet religjioze. Si I tillë ai është i qasshëm sidomos nga grupe të ekstremit të djathtë. Këtë akt e ka ndihmuar edhe vetë Kisha serbe si institucion.

Refuzimi i kompleksitetit të dialogut për vite të tëra dhe përpjekja për të krijuar alibin për aneksimin e veriut të Kosoëvs, është logjika e parë që ka etabluar tashmë autoritarizmi serb.

Logjika e dytë konsiston në refuzimin e Qeverisë së Kosovës, respektivisht kryeministrit të saj, si palë dialoguese. Ky akt është paramenduar si kundërveprim ndaj logjikës së arguenteve që ka aplikuar pala kosovare gjatë dialogut që prej gushtit të vitit 2021. Me këtë akt Beogradi de fakto e bën të pamundur zgjidhjen paqësore.
Logjika e tretë ka të bëjë me arsyetimin e kalimit nga lufta hibride në luftë reale. Kjo ndodhë meqë në logjikën e autoritarizmit serb, si edhe në logjikën e çdo autoritarizmi, lufta është produkt i radikalizimit të diskutimit dhe ngulfatjes së demokracisë.
Rrjedhimisht vetëm kundërvënia e ashpër autoritrizmit serb parandalon luftën e pashmangshme për veriun e Kosovës.

Referencat:

Bacevich, A. J. (2018). America’s War for the Greater Middle East: A Military History. Random House.
Galeotti, M. (2017). Hybrid War or Gibridnaya Voina: Getting Russia’s Non-Linear Military Challenge Right. Institute of International and European Affairs.
Human Rights Watch. (2001). Under orders: War crimes in Kosovo. https://www.hrw.org/report/2001/06/12/under-orders/war-crimes-kosovo
International Crisis Group. (2000). Kosovo’s Economic Blockade. https://www.crisisgroup.org/europe-central-asia/balkans/kosovo/kosovos-economic-blockade
NATO. (2001). Kosovo: A Catalyst for Change. https://www.nato.int/docu/review/2001/issue3/english/special_feature.html
https://www.zeriamerikes.com/a/6981282.html
https://www.telegraph.co.uk/world-news/2023/02/11/wagner-mercenaries-helping-serbia-prepare-potential-attack-nation/
https://www.hybridcoe.fi/publications/hybrid-coe-working-paper-22-watching-out-for-populism-authoritarian-logics-as-a-vulnerability-to-hybrid-threat-activity/
https://www.hybridcoe.fi/publications/hybrid-coe-working-paper-22-watching-out-for-populism-authoritarian-logics-as-a-vulnerability-to-hybrid-threat-activity/
https://taz.de/Russland-und-Deutschland/!5893515/
Dieter Thomae, Warum Demokratien Helden brauchen, Berlin, 2019, p. 17
Steven Levitsky/Daniel Ziblat, Wie Demokratien sterben. Und was wir tun koennen, Muenchen 2018, p.10
Albright, M. (2018). Faschismus — Eine Warnung [Fascism — A Warning]. Köln, Germany: Verlag Kiepenheuer & Witsch. (p. 287)
John A. Clark, ‘The definition of the general will’, Ethics, Volume 53, Number 2, (January 1943), http://www.jstor.org/stable/2989185.
Rainer Jungwirth, Hanna Smith, Etienne Willkomm, Jukka Savolainen, Marina Alonso Villota, Maxime Lebrun, Aleksi Aho, Giorgios Giannopoulos, ‘Hybrid threats: a comprehensive resilience ecosystem’, JRC Flagship Report (JRC European Commission, 2022).
Charles de Montesquieu, The Spirit of the Laws (Cambridge: Cambridge Texts in the History of Political Thought, Cambridge University Press, 1989).
Francis Fukuyama, ‘A Country of their Own: Liberalism Needs the Nation’, Foreign Affairs (May/June 2022). 10 Ibid.
Antonio Scurati, M: Son of the Century: A Novel (New York: Harper, 2022).
Bobić, M., & Mitrović, J. (2018). What’s Left of Liberalism in Serbia. International Political Science Review, 39(2), 241–255.
Daalder, I. H., & Stavridis, J. G. (2017). NATO’s victory in Kosovo, 1999. Survival, 59(3), 7–26.
Daskalovski, Ž. (2016). Kosovo: What everyone needs to know. Oxford University Press.
Eyal, G., & Buchholz, L. (2019). Authoritarian conservatism, common sense, and the cultural divide. Social Research: An International Quarterly, 86(2), 261–286.
Gagné, J. (2020). Donald Trump, Authoritarianism, and the Crisis of Liberal Democracy. Springer International Publishing.
Gagnon Jr, V. P. (2009). The Myth of Ethnic War: Serbia and Croatia in the 1990s. Cornell University Press.
Gidron, N., & Hall, P. A. (2017). The politics of social status: Economic and cultural roots of the populist right. British Journal of Sociology, 68(S1), S57-S84.
Golan, R. (2011). The Ostpolitik of Willy Brandt. German History, 29(1), 24–4.
Gombos, G. (2020). Hybrid warfare: A new challenge for NATO’s collective defence. Romanian Journal of European Affairs, 20(2), 59–68.
Hainsworth, P. (2008). The Extreme Right in Western Europe. Routledge.
Heywood, A. (2013). Political ideologies: An introduction. Palgrave Macmillan.
Ignazi, P. (2018). Extreme right parties in Western Europe. Oxford Research Encyclopedia of Politics.
Joshi, S. (2018). The problem with hybrid warfare. International Affairs, 94(1), 123–137.
Lazić, M. (2020). Post-truth, Post-modernism, and Authoritarianism in Serbia. In Truth and Lies in the Age of Trump (pp. 105–119). Palgrave Macmillan.
Milivojevic, U. (2007). An exploration of the concept of authoritarianism in Serbia: A qualitative analysis. Journal of Political and Military Sociology, 35(2), 199–216.
Napolitano, G. (2019). Global authoritarianism: Trends and counter-trends. Routledge.
Petrović, M. (2012). Authoritarian Legacies and Democracy in Serbia. Palgrave Macmillan.
Redžepi, S. (2022). Hybrid War and Challenges to Democracy in Kosovo. In J. J. Carley & A. Hamilton (Eds.), Hybrid War in the Euro-Atlantic: Causes, Consequences, Countermeasures (pp. 127–147). IOS Press BV. https://doi.org/10.3233/NHSDP200018
Snyder, T. (2017). On tyranny: Twenty lessons from the twentieth century. Tim Duggan Books.
Stan, L. (2020). The authoritarian challenge to democracy promotion. Journal of Democracy, 31(4), 48–62.
Stanley, J. (2018). How fascism works: The politics of us and them. Random House.
Tucović, D. (2013). Srbija i Albanija (Serbia and Albania). Belgrade: Izdavačko preduzeće “Književne novine”.
Vlahović, G. (2022). Serbia’s Hybrid War Against Kosovo: The Logic of the Serbian Mentality, the Serbian Church as an Instrument of Political Power, and Authoritarianism in the Political Sphere. In J. J. Carley & A. Hamilton (Eds.), Hybrid War in the Euro-Atlantic: Causes, Consequences, Countermeasures (pp. 149–170). IOS Press BV. https://doi.org/10.3233/NHSDP200019
Vujadinović, D. (2017). Serbian Democracy and Authoritarianism: A Complex Relationship. Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 19(4), 377–389.
Wodak, R., & Boukala, S. (2020). The discursive construction of ‘the other’ and populism: A critical analysis of the populist political discourse of the Austrian FPÖ. Journal of Language and Politics, 19(2), 258–278.
Younis, H. (2019). Hybrid warfare and grey zone tactics: Lessons from Ukraine. The RUSI Journal, 164(6), 40–45.
BBC News. (1999, March 24). Kosovo crisis: NATO air strikes begin. https://www.bbc.com/news/world-europe-12983060
Garton Ash, T. (2017, May 25). The crisis of democracy: We must defend it with all our might. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2017/may/25/the-crisis-of-democracy-we-must-defend-it-with-all-our-might
RFE/RL. (2023, February 2). Serbian Parliament Holds Contentious Session. Radio Free Europe/Radio Liberty. https://www.rferl.org/a/serbia-parliament-session-kosovo/31785651.html