Parathënie
Sipas Richard N. Haass, bota po shkon drejt “epokës së jopolaritetit” (age of nonpolarity). Kjo situatë karakterizohet nga dominimi jo i dy, i tri apo edhe i disa shteteve, por nga dhjetëra aktorë, të cilët zotërojnë dhe ushtrojnë lloje të ndryshme pushteti, duke kthyer kështu normat historike të funksionimit të multiverseve të veçanta. Duke lëvizur drejt kësaj epoke, politika botërore duket se po udhëton drejt së shkuarës, nëse i referohemi John Mearsheimer-it. Për perspektivën realiste, multipolariteti, në të cilin balancimi i fuqive karakterizohet nga dinamika të pasigurisë në rritje, mund të çojnë përsëri në konflikte të mëdha për të njëjtat arsye si në vitet 1914 dhe 1939. Situata aktuale është komplekse, sidomos po të kemi parasysh se në nivel ndërkombëtar jemi në një proces rikonfigurimi të poleve të fuqisë dhe zonave të ndikimit, duke e bërë më të vështirë orientimin politik të vendeve të Europës Juglindore dhe zgjidhjen përfundimtare të çështjes së Kosovës. Kjo situatë komplikohet më tej nga interesat e përzier të fuqive të ndryshme në rajon. Pas aneksimit të Krimesë nga Rusia në vitin 2014 dhe pas përshkallëzimit të luftës në Ukrainë, rendi i gjërave duket se ka ndryshuar ndjeshëm edhe në Europë. Ironikisht, duke pasur parasysh luftën e Krimesë në vitin 1856, duket se përmbysjet e mëdha në Europë gjithmonë fillojnë aty.
Në një situatë të tillë gjeopolitikisht komplekse dhe të paqëndrueshme, libri i dr. Sadri Ramabajës, “Rivaliteti shekullor: Gjeopolitika postmoderne — rikthimi te vetvetja”, ofron një shqyrtim të thelluar të peizazhit gjeopolitik në përgjithësi, çështjes shqiptare në rajonin e trazuar të Ballkanit, vetëvendosjes së Kosovës në veçanti, si dhe sfidave aktuale dhe mundësive për të ardhmen e rajonit.
Libri thellohet në kompleksitetin e faktorëve historikë, kulturorë dhe politikë, që kanë ndikuar në formësimin e peizazhit gjeopolitik të Kosovës. Një nga aspektet më bindëse të librit është shqyrtimi gjithëpërfshirës i kontekstit historik që rrethon çështjen e Kosovës, shpalljen dhe pavarësimin e saj në vitin 2008. Autori gjurmon me përpikëri të kaluarën e trazuar të rajonit, që nga statusi shekullor i Kosovës si udhëkryq perandorish e deri te konfliktet më të fundit, që kanë përcaktuar identitetin e saj modern. Ramabaja duke adoptuar një qasje të tillë, u ofron lexuesve një kuptim të nuancuar të tensioneve të rrënjosura thellë, që vazhdojnë të formësojnë realitetet gjeopolitike të rajonit dhe të Kosovës.
Për më tepër, autori lundron me mjeshtëri në rrjetin e ndërlikuar të përfshirjes ndërkombëtare në Kosovë, duke theksuar rolin e lojtarëve kryesorë, si Shtetet e Bashkuara, Rusia dhe Bashkimi Europian. Përmes një analize realiste të manovrave diplomatike dhe interesave gjeopolitikë të faktorit ndërkombëtar, Ramabaja hedh dritë mbi dinamikat komplekse që kanë ndikuar në trajektoren e formësimit të çështjes së Kosovës dhe asaj shqiptare në skenën europiane dhe botërore.
Për më tepër, libri ofron njohuri të vlefshme për sfidat e vazhdueshme me të cilat përballet Kosova, duke përfshirë çështjet e qeverisjes së brendshme, tensionet etnike dhe politike, si dhe sfidat e zhvillimit ekonomik. Duke i shqyrtuar këto sfida përmes një lenteje gjeopolitike, autori sqaron ndërlidhjen e dinamikave lokale dhe forcave globale, duke u ofruar lexuesve një kuptim gjithëpërfshirës të kompleksitetit gjeopolitik të çështjes së Kosovës dhe asaj shqiptare në rajon në përgjithësi.
Një nga pikat e forta të librit qëndron në qasjen e ekuilibruar të tematikave të trajtuara. Në vend që t’i nënshtrohet thjeshtimit të tepërt apo anësisë ideologjike, autori paraqet një analizë të nuancuar, mbështetur në fakte, që pranon natyrën e shumanshme të realiteteve gjeopolitike. Kjo qasje i lejon lexuesit të zhvillojë një kuptim më të nuancuar të çështjeve në shqyrtim, pa kufizimet e të menduarit binar ose agjendave partiake.
Libri “Rivaliteti shekullor: Gjeopolitika postmoderne — rikthimi te vetvetja” jep një kontribut të rëndësishëm në të menduarin strategjik, një sferë shpesh e anashkaluar. Në një sërë sythesh, autori thellohet në rëndësinë e konsideratave gjeopolitike për çështjen shqiptare, Kosovën dhe rolin e komunitetit ndërkombëtar.
Sythet e hapjes e nxitin lexuesin të kuptojnë pse mendimi gjeopolitik është thelbësor dhe se si ndikon ai në veprimet dhe politikat në shkallë kombëtare dhe globale. Autori argumenton bindshëm, se të kuptuarit e dinamikës gjeopolitike është vendimtare për lundrimin e sfidave komplekse të botës moderne. Një nga pikat kryesore të librit është eksplorimi i kundërshtimit të pavarësisë së Kosovës dhe raporti i saj me konceptin e “zonave të ndikimeve”. Përmes një analize të përpiktë, autori hedh dritë mbi mënyrën se si faktorët gjeopolitikë kanë formësuar peizazhin politik të Kosovës, duke sjellë në vëmendje presionet e jashtme dhe sfidat në politikën e brendshme. Libri thellohet gjithashtu në implikimet e konfliktit në Ukrainë për çështjen shqiptare dhe konsolidimin e pavarësisë së Kosovës. Duke tërhequr paralele mes dy konteksteve, autori ofron njohuri të vlefshme për pasojat e mundshme të tensioneve gjeopolitike globale e rajonale mbi interesat shqiptarë. Më tej, autori shqyrton në mënyrë kritike realitetin e ndarë politik në Kosovë dhe dukurinë e vetëmashtrimit politik të disa aktorëve të spektrit të brendshëm politik. Përballja me çështjet e brendshme dhe nxitja e unitetit konceptohen në libër si efektive në përballimin e kërcënimeve të jashtme. Analizat kushtuar veriut të Kosovës nxjerrin në pah rëndësinë strategjike të veriut të Kosovës dhe nevojën për politika, të cilat kanë prioritet interesat kombëtarë.
Në këtë libër shqyrtohet gjithashtu roli i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK-së) në formësimin e trajektores së përpjekjeve shtetndërtuese në Kosovë. Për më tepër, autori propozon Aleancën e Sigurisë Kosovë — SHBA, si një zgjidhje praktike për të adresuar shqetësimet e sigurisë në Kosovë, pasi ajo forcon infrastrukturën e sigurisë së Kosovës, ndihmon në përballimin në mënyrë efektive të kërcënimeve të jashtme dhe në parandalimin e krizave të mundshme përpara se ato të përshkallëzohen. Dr. Ramabaja ofron një analizë të kthjellët të zhvillimeve në fushën e diplomacisë, duke vënë në pah pasigurinë e situatës dhe pasojat e mundshme të ngërçeve diplomatike.
Më tej autori thellohet në kompleksitetin e marrëdhënieve BE-Ballkan dhe Kosovë në veçanti. Përmes një shqyrtimi kritik, autori sqaron duke hedhur dritë mbi sfidat që pengojnë angazhimin dhe bashkëpunimin efektiv për zgjidhjen e sfidave.
Ringjallja e rivalitetit shekullor serbo-shqiptar, e ndriçuar nga zhvillimet në Ukrainë, merr një vëmendje të veçantë në këtë libër. Autori tërheq paralele midis armiqësive historike dhe dinamikave bashkëkohore gjeopolitike, duke nënvizuar natyrën komplekse të konflikteve rajonale. Në këtë kuadër, në këtë libër prezantohet koncepti i Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe (Zajednica — në gjuhën serbe), si një katalizator potencial për të ndezur tensionet dhe për të prishur paqen e brishtë në Kosovë dhe, më tej, edhe në rajon.
Në vazhdim analiza pasurohet me detaje dhe fakte mbi rikalibrimin strategjik të politikës së jashtme të Serbisë, dhe rigjallërimin e doktrinës “Bota Serbe”. Duke analizuar manovrat e fundit diplomatike të Serbisë, në libër ofrohen perspektiva të vlefshme për të kuptuar jo vetëm ndryshimin e qëndrimit gjeopolitik të Serbisë, por edhe implikimet e saj në dinamikën rajonale dhe kompleksitetin e aleancave dhe balancave në Ballkan. Nëpërmjet vëzhgimeve të nuancuara, Ramabaja ofron një vlerësim të matur të kapacitetit të Kosovës për të lundruar në sfidat gjeopolitike, duke theksuar nevojën për prirje realiste.
Në këtë vepër ofrohet një shqyrtim i hollësishëm i tensioneve dhe i sfidave midis Rusisë dhe Perëndimit, duke sjellë në vëmendje ndikimin e tyre në politikën globale dhe ndërgjegjësimin e nevojës për një strategji të qëndrueshme dhe efektive për të trajtuar këto sfida në rajonin e trazuar të Ballkanit dhe më gjerë. Interesant në libër është dhe vështrimi realist dhe shumëdimensional i kompleksitetit të luftës hibride në rajonin e Ballkanit, duke identifikuar sfidat dhe mundësitë për të arritur një stabilitet të qëndrueshëm dhe një proces politik të qartë dhe të integruar. Me interes është trajtesa e sfidës së qeverisjes në kushtet e dezinformimit, që sjell në vëmendje rëndësinë e transparencës dhe të integritetit në procesin politik.
Ringjallja e rivalitetit shekullor serbo-shqiptar, e ndriçuar nga zhvillimet në Ukrainë, merr një vëmendje të veçantë në këtë libër. Autori tërheq paralele midis armiqësive historike dhe dinamikave bashkëkohore gjeopolitike, duke nënvizuar natyrën komplekse të konflikteve rajonale.Në vend të konkluzioneve, libri ofron një shqyrtim interesant dhe të detajuar të proceseve në formësim të krijimit të një rendi të ri botëror, duke identifikuar tendencat kryesore, sfidat dhe rolin e konflikteve dhe të krizave të përhershme në formimin e rendit të ri botëror, aktorët kryesorë në arenën ndërkombëtare dhe atë rajonale, implikimet e tyre në arenën ndërkombëtare në përgjithësi dhe në çështjen e Kosovës në veçanti dhe mundësitë për një të ardhme më të qëndrueshme dhe të paqtë në Ballkan dhe në arenën ndërkombëtare.
Në përfundim duhet theksuar se libri ofron një eksplorim gjithëpërfshirës e të kryqëzuar të gjeopolitikës së madhe e rajonale dhe interesave mbarëshqiptarë në të dy kontekstet. Me analizën e tij të thellë dhe rekomandimet pragmatike, libri shërben si një burim i vlefshëm për politikëbërësit, studiuesit dhe këdo që është i interesuar të kuptojë dinamikën gjeopolitike të Ballkanit, çështjen e Kosovës, asaj mbarëshqiptare dhe më gjerë.
Prof. Dr. Enika Abazi Paris, 20 mars 2024
